Special: kleinduimpje op het podium – de stunt van Stefan Johansson

Een achterhoedeklant die op het Formule 1-podium terecht komt – in het verleden wilde het nog weleens gebeuren, tegenwoordig zien we het zelden. George Russell stond vorig jaar met meer geluk dan wijsheid op het ereschavot na de ernstig verkorte Belgische Grand Prix, voordien waren Pastor Maldonado’s zege in Spanje 2012 of Giancarlo Fisichella’s podium op Spa in 2009 de laatste gelukstreffers vanuit achterhoedeteams.

In de eerste decennia van het Formule 1-wereldkampioenschap wil er weleens een motor sneuvelen, een band de geest geven of een coureur domweg in het grind, het gras of de muur belanden. Het is aan de mindere goden om op die momenten klaar te staan. Lang vergeten rijders als Tim Schenken, George Follmer en Reine Wisell scoren onverwachte podiumplaatsen door zelf gewoonweg door te blijven rijden als anderen opgeven.

Eén van de meest memorabele stunts uitgevoerd door een kleinduimpje vindt plaats in het Formule 1-seizoen 1989. Het team Onyx, dat eerder al met de betreurde Riccardo Paletti – over wie GPToday.net enkele maanden geleden schreef – haar Formule 1-debuut wenste te maken, doet vanaf dat jaar mee in de koningsklasse. Veel meer dan meedoen is het overigens niet. Zelfs de ervaren Stefan Johansson krijgt de Onyx ORE-1 zelden door de prekwalificatie. Maar áls het raak is, dan kan de Zweed toveren.

Johansson en Gachot

In het voorjaar heeft Johansson, voormalig coureur van onder meer McLaren en Ferrari, al van zich doen spreken door de Onyx viermaal achtereen te kwalificeren. Tijdens de chaotische Franse Grand Prix stuurt hij zijn beeldschone bolide langs alle brokstukken naar een puike vijfde plaats, kort achter de veelgeprezen debutant Jean Alesi. Het levert Onyx twee waardevolle WK-punten op. Tussen enkele Did Not Qualify-resultaten door weet Johansson zich in de zomer nog een aantal keren te kwalificeren voor een Formule 1-race.

Johansson is niet de enige coureur van Onyx. Het Britse team van Mike Earle treedt aan met twee wagens. De tweede bolide wordt bestuurd door de Belgische debutant Bertrand Gachot, die bij tijd en wijle snel blijkt, maar ook ietwat onbezonnen. Gachot heeft een paar races de tijd nodig om warm te draaien, maar als ook de Belg zich weet te kwalificeren, staan er in twee Grands Prix zowaar twee Onyx-bolides op de startopstelling.

Gachot maakt het Johansson op een gegeven moment zelfs lastig. Waar de Zweedse veteraan zijn wagen niet op de grid krijgt, kwalificeert zijn Belgische teammaat zich wél voor de Italiaanse Grand Prix op Monza. Lang blijft het duo geen teamgenoten. Gachot laat zich middels een persoonlijk persbericht laatdunkend uit over het team, klaagt over een gebrek aan testmogelijkheden en wordt op voorspraak van de merkwaardige geldschieter Jean-Pierre van Rossem uit het team gebonjourd.

Estoril

Dat Van Rossem een bijzonder figuur is, blijkt als Bernie Ecclestone hem hoogstpersoonlijk een paddockverbod oplegt. Reden: Van Rossem heeft de kleine commerciële baas in de media een maffialeider genoemd, om in hetzelfde interview te verwijzen op de activiteit van FIA-president Jean-Marie Balestre rondom het nazileger van Vichy. Zonder hun geldschieter en met een nieuwe, onervaren coureur – de Britse F3-kampioen JJ Lehto – trekt Onyx naar Estoril, waar de dertiende Grand Prix van het F1-seizoen 1989 wordt verreden.

Johansson voelt zich als een vis in het water op het Portugese circuit en noteert zijn beste seizoensresultaat in de kwalificatie. De Zweed plaatst zijn Onyx op de twaalfde stek, een uitstekende uitgangspositie. Let wel: in die jaren krijgt enkel de top zes punten uitgereikt. Om te scoren, moet Johansson dus minstens zes tegenstanders passeren.

Om tot een stunt te komen, heeft Johansson een bijzondere tactiek uitgedacht met zijn engineer. Het circuit van Estoril leent zich er eigenlijk niet voor, maar toch wil men een gokje wagen. Johansson heeft reeds in de trainingen opgemerkt dat zijn Onyx bijzonder zuinig omspringt met haar Goodyear-banden. ‘Waarom proberen we niet de hele race op één set te rijden?’, stelt de Zweed voor. In de warm-up wordt een setje banden opzij gelegd om één rondje in te scrubben.

Superstunt

Vanaf startplaats twaalf rijdt Johansson conservatief, doch aanvalslustig rond. Aan de ene kant moet hij het rubber in leven houden, aan de andere kant wil hij voorkomen vast te raken in het middenveldsgevecht – daar waar in de Formule 1 de meeste brokken worden gemaakt. Johansson maakt korte metten met Luis Perez-Sala, Stefano Modena, Martin Brundle en Alex Caffi en vindt zichzelf zodoende rap terug op P8.

De optelsom is vrij simpel: voor hem ziet Johansson Ayrton Senna en Nigel Mansell elkaar van de baan rossen, de Williams’ van Riccardo Patrese en Thierry Boutsen met kapotte radiatoren uitvallen en smaakmaker Pierluigi Martini in diens Minardi veel te lang stilstaan in de pitstraat. Johansson hengelt de ene na de andere positie binnen en vindt zich tien rondjes voor het einde van de 71 ronden tellende race op een briljante derde plaats, achter leider Gerhard Berger en aanstaand wereldkampioen Alain Prost.

Johansson moet toveren om zijn Onyx op de baan te houden. Zeker in de laatste twintig ronden is het paarsroze monster zo goed als onbestuurbaar, vanwege de totaal versleten banden. Omdat vierde man Alessandro Nannini ook de grootste moeite heeft om zijn Benetton op de baan te houden, heeft Johansson ademruimte. Een ontketende Martini kan niets veranderen als hij eenmaal het achteronder van Nannini nadert en met de nodige rijkunsten slalomt Johansson zijn Onyx over de streep.

Afscheid

Achter Berger en Prost komt Johansson op een derde positie over de meet, omwille van het doodeenvoudige feit dat hij geen enkele pitstop heeft gemaakt – wat gewoon legaal is in 1989. Johansson scoort de twaalfde en laatste podiumplaats van zijn lange Formule 1-carrière, Onyx is voor de eerste en laatste keer op het ereschavot vertegenwoordigd.

Als geldschieter Van Rossem zoveel ruzie schopt met de teambazen dat men uit elkaar gaat – iets wat niemand verbaast – en Johansson bonje krijgt met de nieuwe eigenaren, scheiden de wegen van de Zweedse coureur en het Britse team. Onyx gaat gedurende het seizoen 1990 kopje onder, zonder na de stunt met Johansson nog een enkel punt te scoren – al komt Gregor Foitek in Monaco dichtbij.

Johansson probeert zich in 1990 en 1991 nog een handvol keren te kwalificeren voor AGS en Footwork, rijdt nog precies één Formule 1-race en vertrekt dan naar de Verenigde Staten. Allereerst om te racen in de CART-serie, nadien gaat hij aan de slag als rijdersmanager en kunstenaar. Het sprookje van Estoril is vandaag, 24 september, precies 33 jaar geleden.